1.0
PENGENALAN
Sifat manusia
pada asasnya dikawal dan dipengaruhi oleh tumbesaran dan perkembangan mereka
sendiri. Perubahan yang ketara berlaku dalam tumbesaran dan perkembangan sejak
kanak-kanak dilahirkan sehinggalah ke zaman remaja. Iaitu ketika umur mereka
dalam lingkungan 18 tahun.
Konsep tumbesaran dan perkembangan
boleh dikaji daripada seseorang kanak-kanak yang membesar secara fizikal yang
juga akan membina kualiti kelakuan dan personalitinya. Ini dapat dikategorikan
kepada empat komponen iaitu perkembangan fizikal, kognitif, afektif dan
psikologi serta perkembangan sosial.
Tumbesaran dapat didefinisikan
sebagai perubahan-perubahan fizikal atau perubahan-perubahan kuantitatif yang
berlaku di dalam seseorang individu. Contohnya, seseorang individu bertambah
besar dari segi saiz dan berat badan dari bayi hingga dewasa.
Perkembangan pula didefinisikan sebagai perubahan berterusan yang berlaku
dalam pola kelakuan, kebolehan mental dan personality seseorang individu hingga
matang. Perubahan-perubahan ini adalah kualitatif, melibatkan kecerdasan,
kemahiran dan sikap yang berlaku secara progresif di dalam seseorang individu.
Contohnya, seiring dengan tumbesaran otak, kebolehan mental semakin berkembang.
Maka terdapat ciri-ciri atau
prinsip-prinsip tertentu yang menentukan tumbesaran dan perkembangan. Pemahaman
terhadap prinsip-prinsip yang akan saya jelaskan lebih terperinci di bawah nanti
dapat membantu guru-guru menangani kelakuan murid semasa proses pengajaran dan
pembelajaran.
PRINSIP-PRINSIP
PERTUMBUHAN DAN PERKEMBANGAN
Bercakap sahaja
mengenai pertumbuhan dan perkembangan ramai lagi ibu bapa yang masih keliru
tentang perbezaan kedua-dua prinsip ini. Sebenarnya, kebanyakan kanak-kanak di
Malaysia yang normal bertumbuh dan berkembang berdasarkan prinsip-prinsip dan
ciri-ciri yang sejagat (serupa). Walaubagaimanapun akan terdapat perbezaan di
antara individu-individu dalam personaliti, tahap aktiviti dan masa pertumbuhan
dan perkembangan. Oleh yang demikian, beberapa ahli psikologi pendidikan
telahpun mengenal pasti prinsip-prinsip pertumbuhan dan perkembangan. Dalam
huraian seterusnya saya akan menerangkan lebih lanjut tujuh prinsip-prinsip utama pertumbuhan dan
perkembangan mengikut pendapat ahli psikologi Ruffin (2001) yang berguna kepada
guru-guru.
1 Prinsip pertama, perkembangan kanak-kanak berlangsung
dari kepala ke bawah (dari atas ke bawah) ’ cephalocaudal’.
Ini bermaksud kanak-kanak pada dasarnya akan mula mengawal diri mulai dengan
kawalan di bahagian kepala. Kepala kanak-kanak
kecil biasanya berat kerana perkembangan sudah banyak berlaku di bahagian
kepala dibandingkan dengan bahagian lain misalnya, bahagian kaki. Ini kerana
apabila kanak-kanak ditiarapkan, dia hanya dapat mengangkat dadanya apabila ia
dapat mengangkat kepalanya. Kemudian kawalan di bahagian tangan di mana
mereka mempelajari untuk memegang
objek-objek. Kemudian mereka akan membina kekuatan dan kawalan pada
bahagian kaki dan bermula untuk merangkak, berdiri dan berjalan.
Rajah 1: Perkembangan kanak-kanak berlangsung dari kepala ke bawah (dari
atas ke bawah) ’ cephalocaudal’.
2 Prinsip kedua, perkembangan kanak-kanak berlangsung
dari tengah badan ke bahagian luar (tengah ke tepi) ‘proximodistal ‘ dan hingga ke
hujung anggota.
Saraf tunjang berkembang dahulu daripada
bahagian-bahagian badan yang lain. Sewaktu di dalam kandungan, iaitu ketika bahagian kepala dan badan
sudah dikatakan cukup terbentuk, bahagian anggota kaki dan tangan hanya
merupakan puntung-puntung yang belum tumbuh. Secara beransur-ansur, puntung
tangan ini akan memanjang dan berkembang menjadi tangan dan jari. Contohnya, bahagian lengan
kanak-kanak berkembang dahulu daripada bahagian telapak tangan dan bahagian
tangan dan kaki berkembang dahulu
daripada jari-jari tangan dan kaki.
Rajah 2: Perkembangan kanak-kanak berlangsung dari tengah badan ke
bahagian luar (tengah ke tepi) ‘proximodistal ‘ dan hingga ke hujung anggota.
3 Prinsip ketiga, perkembangan kanak-kanak bergantung
kepada kematangan dan pembelajaran yang ada dipersekitaran mereka.
Kanak-kanak akan bertambah baik dalam pemikiran (kognitif) dan kemahiran
psikomotor (fizikal) mereka apabila otak dan sistem saraf berkembang dengan
pembelajaran baru yang berterusan daripada persekitaran. Kanak-kanak mesti
matang ke satu tahap tertentu sebelum mereka dapat memperoleh kemahiran baru.
Contohnya, seorang bayi empat bulan tidak boleh berbahasa kerana sel-sel otak
bayi untuk bahasa belum matang lagi.
Kematangan di sini
merujuk kepada apa-apa sahaja perubahan yang berlaku dengan perubahan umur yang
bergantung pada tumbesaran fizikal. Pola kematangan telah terprogram oleh
keturunan, urutan perubahan badan adalah seragam di antara individu-individu
walaubagaimnapun, terdapat perbezaan dalam kadar perubahan. Kematangan bebas
daripada faktor-faktor lain, dan ia menyebabkan perubahan fizikal seperti
baligh, putus haid, keguguran rambut dan kebotakan.
Rajah 3: Perkembangan
kanak-kanak bergantung kepada kematangan dan pembelajaran yang ada
dipersekitaran mereka.
4 Prinsip keempat, perkembangan kanak-kanak berlangsung
daripada mudah (konkrit) kepada yang lebih kompleks.
Kanak-kanak hanya boleh memahami contoh-contoh konkrit (barang maujud)
semasa awal kanak-kanak. Mereka hanya memahami konsep-konsep yang abstrak dan
kompleks apabila mencapai zaman keremajaan. Kanak-kanak menggunakan kemahiran kognitif
dan bahasa yang mudah dalam zaman awal kanak-kanak untuk memberi sebab-musabab
dan menyelesaikan masalah. Selepas itu, kuasa penghujahan mereka bertambah baik
kerana ketika itu mereka sudah boleh membezakan dan mengklasifikasikan
objek-objek.
Rajah 4: Perkembangan kanak-kanak berlangsung daripada mudah (konkrit)
kepada yang lebih kompleks.
5 Prinsip kelima, tumbesaran dan perkembangan
kanak-kanak adalah satu proses yang berterusan.
Kanak-kanak membina pengetahuan dan kemahiran-kemahiran baru berdasarkan
apa yang mereka telah ketahui atau peroleh, iaitu berdasarkan pengetahuan yang
lalu. Seperti blok binaan, kanak-kanak membina dan mengumpul pengetahuan beransur-ansur,
sedikit demi sedikit. Contohnya, di dalam permainan badminton, seseorang murid
yang tidak pandai melakukan servis dengan, tetapi apabila dia belajar daripada
guru dan rakan-rakannya akhirnya dapat juga menguasai kemahiran tersebut
walaupun mengambil masa yang lama untuk menguasai kemahiran tersebut.
Rajah 5: Tumbesaran dan perkembangan kanak-kanak adalah satu proses yang
berterusan.
Semua kanak-kanak mengikut pola perkembangan yang serupa. Satu peringkat
perkembangan menjadi asas kepada peringkat perkembangan yang seterusnya. Contohnya,
kanak-kanak mesti sudah pandai mengawal pergerakan tangan untuk memegang pensil
atau krayon sebelum mereka dapat melukis atau menulis.
Rajah 6:
kanak-kanak belajar memegang pen dan mewarna
6 Prinsip keenam, tumbesaran dan perkembangan
kanak-kanak berlangsung daripada umum ke spesifik (khusus).
Dalam perkembangan motor, kanak-kanak mestilah sudah boleh mengenggam
objek dengan keseluruhan tangan (psikomotor kasar) baharulah mereka boleh
belajar menggunakan ibu jari dan jari telunjuk sahaja (psikomotor halus).
Tumbesaran berlaku daripada pergerakan otot besar kepada pergerakan otot yang
lebih seni (kecil).
Contohnya,
jika seseorang bayi cuba mengambil sesuatu benda, hampir seluruh badannya
bergerak bersama-sama dengan lengan dan tangannya kerana jarinya masih belum
dapat digunakan. Selepas besar, pergerakan bagi mengambil sesuatu benda hanya
memerlukan jari sahaja tanpa menggerakkan sebahagian besar badannya.
Rajah 7: Kanak-kanak menggunakan kemahiran psikomotor kasar dan seterusnya
psikomotor halus.
Contoh perkembangan yang lain pula apabila
bayi menangis kemudiannya berfokus kepada sebab yang khusus seperti menangis
kerana lapar, kerana lampin basah atau ketidakselesaan fizikal.
7 Prinsip yang terakhir yang ketujuh adalah kadar
tumbesaran dan perkembangan tersendiri.
Setiap kanak-kanak adalah berbeza dan kadar tumbesaran mereka juga
adalah berbeza-beza. Walaupun pola,
urutan tumbesaran dan perkembangan adalah serupa bagi semua kanak-kanak,
tetapi kadar pencapaian peringkat tumbesaran bagi setiap kanak-kanak adalah
berbeza. Terdapat satu julat umur bagi setiap tugas perkembangan untuk berlaku.
Walau bagaimanapun, ianya tidak seragam di dalam diri seseorang individu
kanak-kanak.
Bil.
|
Peringkat
|
Umur
|
1.
|
Peringkat Pralahir
|
Dalam kandungan hingga lahir
|
2.
|
Peringkat Bayi
|
0-2 tahun
|
3.
|
Peringkat awal kanak-kanak
|
2-4 tahun
|
4.
|
Peringkat pra sekolah
|
4-6 tahun
|
5.
|
Peringkat kanak-kanak
pertengahan
|
6-12 tahun
|
6.
|
Peringkat awal remaja
|
12-15 tahun
|
7.
|
Peringkat remaja pertengahan
dan akhir
|
15-22 tahun
|
8.
|
Peringkat dewasa awal
|
21-34 tahun
|
9.
|
Peringkat dewasa pertengahan
|
34-59 tahun
|
10.
|
Peringkat dewasa akhir
|
60- 75 tahun
|
11
|
Peringkat tua
|
75 tahun ke atas
|
Menurut Newman, PR. Dan
Newman BM. 1997 tahap perkembangan manusia bermula dari pralahir hingga mati.
Contoh 1,
Perkembangan intelek seseorang kanak-kanak mungkin maju lebih cepat daripada
perkembangan emosi dan sosialnya. Iaitu ada segelintir kanak-kanak suka membaca
buku daripada bermain bersama kawan-kawan seumurnya.
Contoh 2, Tingkah
laku kanak-kanak yang berumur 7-12 bulan akan mencapai kebolehan merangkak,
duduk, berdiri, bertatih dan berjalan.
Irfan =
Boleh merangkak Bertatih Berjalan
(7 bulan) (9 bulan) (12 bulan)
Iffah =
Boleh merangkak Bertatih Berjalan
(8 bulan) (10 bulan) (13 bulan)
Ini bermakna corak perkembangan bayi
adalah sama daripada satu peringkat ke peringkat yang lain. Sebelum berjalan,
lazimnya seorang kanak-kanak berdiri atau mula belajar bertatih terlebih
dahulu. Corak yang lazim ini tidak akan berubah, jika seseorang kanak-kanak
yang dilahirkan awal, dia mungkin terlambat dalam beberapa aspek perkembangan, tetapi dapat sampai ke peringkat kanak-kanak
lain seperti yang sepatutnya. Ini menunjukkan bahawa jangka masa untuk
mencapai tingkah laku adalah berbeza-beza mengikut individu tetapi tingkah laku
yang dicapai adalah sama urutan tertibnya.
PENUTUP
Kesimpulannya, persekitaran
kanak-kanak dan pembelajaran yang berlaku hasil daripada pengalaman kanak-kanak
banyak menentukan sama ada kanak-kanak akan mencapai perkembangan yang optimum
ataupun tidak. Sesuatu persekitaran yang memberangsangkan dan memberi
pengalaman yang pelbagai akan membenarkan kanak-kanak untuk mengembangkan
potensi mereka. Pemahaman tentang prinsip-prinsip perkembangan akan membantu
guru-guru merancang aktiviti-aktiviti yang sesuai dan memberangsangkan serta
memberi pengalaman-pengalaman pengayaan untuk kanak-kanak. Ia juga akan
memberikan pemahaman asas untuk menggalakkan dan menyokong pembelajaran
kanak-kanak.
Thank you
ReplyDeletenq1'/
ReplyDelete